Dagje Boeykens over doelgerichte zorg

‘Doelgerichte zorg’, wat betekent dat?

Bij doelgerichte zorg wordt je hulpverlening afgestemd op wat voor jou belangrijk is, er wordt rekening gehouden met jouw persoonlijke doelen. Je zorgverlener zal bekijken welke waarden jij belangrijk vindt en hoe die kunnen meegenomen worden in jouw zorg.

Ik spreek heel bewust over waarden omdat ik vaak de vraag krijg of zo’n levensdoel realistisch moet zijn. Stel dat jouw levensdoel is om met de auto te rijden maar door je aandoening is dat niet mogelijk. Wat zit er onder dat verlangen? Waarom wil je met de auto rijden? Is dat omdat het je vrijheid geeft? Dat is iets waarmee je binnen doelgerichte zorg aan de slag kan. Een doel kan en mag dus onrealistisch zijn, want het zijn de onderliggende waarden waar het om draait.

Een goede vraag om van te vertrekken vind ik: “Wat maakt dat je voldoening haalt uit een dag?”. De elementen die naar bovenkomen zouden de rode draad moeten vormen doorheen je traject. Het is een andere kijk op de ziektegerichte aanpak die we kennen waarbij het doel is om symptomen te verminderen. Door inspraak te krijgen als patiënt krijg je meer wisselwerking en staan jullie (zorgverlener en patiënt) op gelijke voet.

Kan je een voorbeeld geven van doelgerichte zorg?

Stel dat je een longaandoening hebt en je kan niet meer fietsen. Je zorgverlener kan dan proberen om je aan te leren hoe je opnieuw kan fietsen maar het is belangrijk om eerst samen te bekijken waarom jij graag opnieuw wil fietsen. Is dat omdat je beweging wil? Of omdat je familieleden enkele straten verderop wil kunnen bezoeken? In dat laatste geval zouden jullie ook kunnen kijken naar andere oplossingen zoals een busabonnement.

Een ander voorbeeld gaat over een vrouw met een knieprobleem. Door het knieprobleem gaat stappen moeizaam, maar met heel veel medicatie kan ze ongeveer 5 km per dag stappen. Die medicatie is echter moeilijk te verdragen en ze wordt er heel moe van. Als dan blijkt dat zij tevreden is als ze naar haar brievenbus en terug kan wandelen, dan moet het doel worden aangepast. En dan is het misschien beter om de medicatie waar ze zo moe van wordt te schrappen. Net daarom is het belangrijk om op zoek te gaan naar de onderliggende waarden en betekenis van een bepaald doel.

Personen met een chronische aandoening kunnen veel winnen bij doelgerichte zorg. Wat zijn de voordelen voor hen?

Ik ben ervan overtuigd dat iedereen baat kan hebben bij doelgerichte zorg, maar mijn onderzoek focust zich voornamelijk op personen met één of meerdere chronische aandoening(en). Zij krijgen vaak te maken met verschillende trajecten bij verschillende zorgverleners die ze moeten volgen om hun aandoeningen onder controle te houden. Doelgerichte zorg en de focus op persoonlijke doelstellingen kan helpen om de blik van verschillende zorgverleners in dezelfde richting te krijgen. Daarnaast leren we ook van de personen met een chronische aandoening dat ze zich meer gehoord en begrepen voelen.

Zijn er ook voordelen voor zorgverleners/overheden?

Zeker! Een tevreden patiënt maakt een tevreden zorgverlener, dit geldt ook omgekeerd. Die laatste krijgt het gevoel echt te kunnen bijdragen aan de kwaliteit van leven van de patiënt. Zorgverleners geven ook aan minder weerstand te ervaren bij hun patiënt, dat is het rechtstreekse gevolg van luisteren naar je patiënt.

Het startpunt voor zorgverleners is eigenlijk heel simpel, leun achterover en luister naar je patiënt. De volgende consultaties zullen dan vlotter verlopen en je zal sneller verbetering merken. Ook voor overheden zijn er mogelijke voordelen. Het is nog niet zwart op wit bewezen, maar als je hulpverlening kan organiseren rond de doelen van de patiënt, kan het zijn dat er minder onderzoeken/ testen/ behandelingen nodig zijn.

Wat probeer jij net te onderzoeken in jouw doctoraatsonderzoek?

Met het onderzoek trachten we een interventie voor doelgerichte zorg te ontwikkelen die zowel zorgverleners als patiënten handvatten kan bieden om deze visie op zorg in de praktijk te brengen. In de afgelopen jaren hebben we voornamelijk gewerkt aan meer inzicht krijgen in het concept ‘doelgerichte zorg’. Om die vraag te beantwoorden doken we in de literatuur en gingen we in gesprek met patiënten en zorgverleners om zo de brug te maken tussen onderzoek en praktijk.

We vroegen patiënten en zorgverleners hoe zij doelgerichte zorg ervaren op dit moment en hoe ze ermee aan de slag gaan. We willen dus zeker niet met één interventie komen die dan de gouden standaard moet voorstellen maar wel met een kader dat dient als rode draad wanneer organisaties hun eigen interventie uitwerken.

Denk maar aan een patiëntenvereniging, een eerstelijnszone (eerstelijnszones werden opgericht om het werk van overheden en zorgverleners beter op elkaar af te stemmen), een buurtgezondheidscentrum … . Die kunnen allemaal op hun eigen manier vorm geven aan doelgerichte zorg. Zo is patiëntenvereniging De Maretak (een vereniging voor personen met chronische pijn) aan de slag gegaan met een project met ondersteuning van de KBS.

Wat zijn de belangrijkste inzichten uit jouw doctoraatsonderzoek?

Wanneer we de ervaringen van patiënten en zorgverleners naast elkaar leggen, merken we toch wel enkele verschillen.  In de ervaring van zorgverleners lijkt alles al ‘in kannen en kruiken’: “We houden al rekening met de levensdoelen van de patiënten.”, “We vragen wat de patiënten willen bereiken”. Zorgverleners spreken hierbij eerder vanuit een gevoel en geven aan impliciet doelgerichte zorg te verlenen.

Als we patiënten bevragen zien we dat doelgerichte zorg in hun beleving nog niet meteen zichtbaar is. Wat ze wel aangeven is dat patiënten ervaren dat zorgverleners tijd proberen te nemen om hen beter te leren kennen en zo te bouwen aan een vertrouwensrelatie. Maar letterlijk vragen naar hun doelen gebeurt weinig. Tijdens ons onderzoek gaven patiënten aan dat ze het fijn zouden vinden als zorgverleners eens naar hun doelen zouden vragen; ze willen graag aangeven wat voor hen belangrijk is. Ze hoeven er daarom nog geen rekening mee te houden, maar ze krijgen dan een breder beeld van de patiënt achter de aandoening.

Enerzijds heb je dus zorgverleners die ‘denken’ dat ze doelgericht werken (of het te weinig uitspreken) en anderzijds patiënten die het niet zo ervaren. Daarom is het belangrijk dat zorgverleners patiënten letterlijk durven vragen wat voor hen belangrijk is. Uiteraard zijn er ook patiënten die niet de behoefte hebben om doelen te delen of die het te confronterend vinden om erover na te denken. Het is met andere woorden als zorgverlener belangrijk om te weten wat voor patiënt er voor jou zit.

Wat kunnen mensen met een chronische aandoening leren uit jouw doctoraatsonderzoek?

Ik wil vooral meegeven dat doelgerichte zorg bestaat en dat het je kan helpen om je levenskwaliteit te verhogen. Zorgverleners staan hiervoor open, aarzel dus niet om zelf aan te brengen wat belangrijk en betekenisvol is voor jou.

Denk er ook over na buiten de contacten die je met zorgverleners hebt, zo kan je gemakkelijker een gesprek aanknopen. Methodieken zoals de Doelzoeker kunnen je hierin ondersteunen. Jouw levenservaring van leven met een chronische aandoening is even waardevol als de input van zorgverleners.

Tijdsgebrek wordt vaak aangehaald als reden om niet met doelgerichte zorg aan de slag te gaan. Moeten patiënten zich daardoor laten tegenhouden?

Het klopt inderdaad dat zorgverleners tijdsgebrek aanhalen als een van de belangrijkste redenen om geen doelgerichte zorg te verlenen. Toch leren we van zorgverleners die al ervaring hebben met doelgerichte zorg dat er op termijn juist tijd gewonnen kan worden. Als ‘alle neuzen in dezelfde richting wijzen’, kan doelgerichte zorg ervoor zorgen dat er minder discussies ontstaan.

Daarnaast kunnen zowel zorgverleners als patiënten afgeschrikt worden om weer iets nieuws te proberen. Maar doelgerichte zorg hoeft niet complex te zijn. Zo zou je morgen al kunnen starten door je zorgverlener te vertellen “wat een goede dag voor jou betekent”. Dat kost niet veel tijd.

Bij het VPP stelden we vast dat doelgerichte zorg in de praktijk brengen niet zo eenvoudig is. We ontwikkelden daarom de tool Doelzoeker. Waar staan we volgens jou vandaag met doelgerichte zorg?

De laatste maanden zien we echt een shift binnen organisaties in de eerstelijnszorg (zorg die rechtstreeks toegankelijk is zoals een huisarts, tandarts, kinesist …) die met doelgerichte zorg willen starten. Er werden in het verleden al heel wat methodieken (zoals de Doelzoeker) ontwikkeld om zorgverleners en patiënten te ondersteunen om doelen te formuleren. Vandaag zien we dat steeds meer organisaties hiermee aan de slag gaan en mee op de kar van doelgerichte zorg springen. We zien de interesse ook toenemen tijdens infosessies, webinars … over doelgerichte zorg.

Wat moet er volgens jou gebeuren om doelgerichte zorg echt waar te maken?

Doelgerichte zorg is niet nieuw. Al heel veel zorgverleners doen het, maar benoemen het niet zo. Ik denk dat in eerste instantie zorgverleners en patiënten moeten weten wat doelgerichte zorg is. Op dat vlak hebben we nog wel een lange weg te gaan. Ze moeten ook ondersteuning krijgen om levensdoelen te vertalen naar zorgdoelen.

Daarnaast zou de overheid ook beter kunnen ondersteunen door doelgerichte zorg te erkennen als volwaardige interventie. Zo vertelde een thuisverpleegkundige onlangs dat ze bij een patiënt kwam voor een ochtendtoilet maar die mevrouw niet gewassen wilde worden, maar nood had aan een babbel. Op papier stond echter ‘ochtendtoilet’ en dan wordt zo’n babbel niet erkend. Om dit wel mogelijk te maken, is er verandering nodig op in het beleid.

Welke tips zou jij aan mensen met een chronische aandoening geven als ze meer doelgerichte zorg willen?

Durf het gesprek aan te gaan! Heb je het moeilijk om doelen te formuleren? Kijk dan eens naar bestaande hulpmiddelen zoals Doelzoeker. Die laten je nadenken over wat jij belangrijk vindt in je leven. Denk na over wat jij wil kunnen blijven doen en vertel dat aan je zorgverlener. Op de VIVEL website (https://www.vivel.be/nl/basistraining-doelgerichte-zorg/) vind je een gratis training rond doelgerichte zorg met kennisclips over de verschillende hulpmiddelen die er bestaan om je hierin te ondersteunen.

Welke tips zou jij aan zorgverleners geven als ze meer doelgerichte zorg willen geven?

Durf achterover leunen en vragen stellen! Luister naar je patiënt zonder zelf meteen inbreng te hebben. Neem pas het woord wanneer je patiënt klaar is met praten. Zo creëer je ruimte om inzicht te krijgen in het (levens)verhaal van je patiënt en vorm je een breder beeld van de persoon.

Heb je ook aanbevelingen richting de overheid?

De overheid zou stappen moeten nemen om doelgerichte zorg te erkennen als een volwaardige tussenkomst. Hiervoor moeten ze durven afstappen van de gestandaardiseerde richtlijnen waarop het huidige systeem gebaseerd is. Er mag meer vertrouwen gegeven worden aan de zorgverleners zelf. Zij kunnen het best aanvoelen waar hun patiënt het meeste baat bij heeft, zoals bijvoorbeeld die goede babbel in plaats van dat ochtendtoilet.

Het uitgangspunt van de overheid bij de opstart van nieuwe initiatieven zou steeds moeten zijn om de patiënt centraal te stellen en dat kan met doelgerichte zorg.

Bedankt Dagje voor dit gesprek!