Verbetering van de gezondheidszorg?

Jij focust op de implementatie van interventies in de eerstelijnszorg. Wat is zo’n interventie?

Met een interventie bedoelen we een vernieuwing of verandering die we in de praktijk willen brengen. We gebruiken het woord ‘interventie’ omdat dit duidt op een doelbewuste ingreep om iets te verbeteren. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om een bepaalde richtlijn, een nieuw instrument, een nieuwe tool of een manier van werken die aangepast wordt om de zorg te verbeteren. Eerstelijnszorg is zorg die rechtstreeks toegankelijk is, zoals een huisarts, apotheker … .

Kan je een voorbeeld geven van een interventie in de eerstelijnszorg die succesvol werd geïmplementeerd?

Het Globaal Medisch Dossier (GMD) is er zo eentje. Het werd ingevoerd in 2002. Dit is een elektronisch dossier dat huisartsen bijhouden voor hun patiënten. Het moet een totaalbeeld van hun gezondheidssituatie geven.

Al in de jaren ’90 was er volop sprake van, maar het duurde tot 2002 voor het GMD geïmplementeerd werd. Intussen zijn meer dan 70% van de Vlamingen ingeschreven bij een huisarts en hebben zij zo’n GMD. Zo zetten we stappen naar een betere opvolging van patiënten.

Kan je een eenvoudig voorbeeld geven van implementatieonderzoek?

Als we voortbouwen op hetzelfde voorbeeld, dan neemt het implementatieonderzoek de volgende vragen onder de loep: “Op welke manier gaan huisartsen met het GMD aan de slag?” “Wat zien zij als de voor- en nadelen van dit systeem?” “Wat overtuigt patiënten om een GMD bij hun huisarts op te starten?” “Wat maakt dat er nog een grote groep Vlamingen geen GMD heeft opgestart bij een huisarts?” enzovoort.

Waarom is implementatieonderzoek belangrijk? 

Als ik het heb over implementatieonderzoek krijg ik soms de reactie dat het abstract en ‘ver-van-mijn-bed’ is. Maar het is belangrijk om implementatieprocessen beter te begrijpen en te ontdekken wat nodig is om iets succesvol te implementeren. Wanneer we hier geen aandacht voor hebben, bestaat het gevaar dat wetenschappelijke kennis in een schuif belandt en nooit zijn nut kan bewijzen. Willen we écht iets veranderen en willen we dat de zorg voor patiënten, hun omgeving en de hulpverleners écht verbetert, dan moeten we ook weten hoe we zo’n verandering kunnen ondersteunen.

Je geeft aan dat het niet eenvoudig is om inzichten uit onderzoek naar de echte wereld te vertalen. Hoe komt dat?

In onderzoek bekijken we meestal een omgeving die afgebakend is en dus geen volledige weerspiegeling is van de échte wereld. Die echte wereld is veel complexer.

Wanneer een vernieuwing dan een positief effect aantoont in een onderzoeksomgeving, kan die complexe omgeving ervoor zorgen dat die vernieuwing heel anders onthaald wordt. Er zijn namelijk heel veel zaken die invloed hebben op hoe een vernieuwing vorm krijgt in de echte wereld. We hebben het dan over alles wat zich afspeelt in de omgeving waarin een interventie plaatsvindt: dit noemen wij de context.

Om die context te begrijpen moeten we ons een aantal vragen stellen. Hoe gaan we nu te werk? Sluit de vernieuwing aan bij hoe we nu werken? Is iedereen het eens met wat die vernieuwing wil bereiken? Zijn er bepaalde randvoorwaarden om met de vernieuwing aan de slag te kunnen gaan? Eigenlijk willen we alle zaken in kaart brengen die beïnvloeden op welke manier de vernieuwing in de praktijk vorm krijgt.

En hoe kunnen we die vertaling beter maken?

Eigenlijk zouden we van in het begin al moeten nadenken samen met de gebruikers (dit kunnen zowel de patiënten als de hulpverleners zijn) over hoe iets het best kan landen in de echte wereld. Bij elke vernieuwing moet de context duidelijk in kaart worden gebracht. Wat zijn mogelijke drempels en wat kan in ons voordeel spelen?

Een typische drempel is een gebruiker die niet overtuigd is van de meerwaarde van een vernieuwing. Een voorbeeld van iets wat in ons voordeel kan spelen zijn zorgverleners die onderling vlot communiceren. Als we al die zaken in kaart brengen kunnen we er gericht op inspelen.

Wat wil je in jouw onderzoek precies bestuderen?

We willen beter begrijpen welke elementen een implementatie in de eerstelijnszorg beïnvloeden en hoe we de implementatie kunnen ondersteunen. Kortom: hoe zorgen we ervoor dat een vernieuwing wordt opgepikt en toegepast in de praktijk?

Om dit te onderzoeken kozen we ervoor om te focussen op de implementatie van doelgerichte zorg. Mijn collega-doctoraatstudent Dagje Boeykens definieert dat als volgt: “Bij doelgerichte zorg wordt je hulpverlening afgestemd op wat voor jou belangrijk is, er wordt rekening gehouden met jouw persoonlijke doelen. Je zorgverlener zal bekijken welke waarden jij belangrijk vindt en hoe die kunnen meegenomen worden in jouw zorg. Wil je meer weten over doelgerichte zorg, lees dan het volledige interview met Dagje.

Hoe probeer je dat te onderzoeken?

We zochten naar een rode draad in bestaande theorieën, kaders en modellen. Daarna keken we naar wat er in Vlaanderen al gebeurt rond de implementatie van doelgerichte zorg. We spraken met een heleboel personen die zich inzetten om doelgerichte zorg te implementeren. Door hun ervaringen te koppelen aan wat we eerder al leerden uit de theorie en modellen die we onderzochten proberen we te begrijpen wat de implementatie van doelgerichte zorg vooruit drijft.

We hopen uiteindelijk te komen tot ‘werkzame principes’: zaken die voor verschillende types interventies en in verschillende situaties lijken te werken.

Betrek je ook patiënten in je onderzoek?

We werken nauw samen met het onderzoeksteam dat focust op doelgerichte zorg. Zij vroegen patiënten hoe zij doelgerichte zorg op dit moment ervaren en hoe ze ermee aan de slag gaan. Hun bevindingen nemen we mee in ons eigen onderzoek.

Daarnaast volgen we nu ook enkele organisaties die aan de slag gaan met doelgerichte zorg. Op termijn willen we ook horen hoe patiënten hun aanpak ervaren en wat zij hierin belangrijk vinden.

Je focust op dit moment op doelgerichte zorg. Daarvoor interviewde je collega’s Else Tambuyzer (directeur) en Annet Wauters (beleidsmedewerker doelgerichte zorg)?

Klopt! Het VPP is één van de organisaties die werkt aan doelgerichte zorg, bijvoorbeeld met de ontwikkeling en verspreiding van Doelzoeker. We wilden graag horen op welke zaken jullie botsten bij de implementatie en wat wél goed lijkt te werken.

Daarnaast deelden jullie ook inzichten van patiënten. Wat betekent doelgerichte zorg voor hen? Vooral mijn collega Dagje zoomt daarop in, maar het is ook voor ons belangrijk om oog te hebben voor de rol van de patiënt.

Wat heb je al geleerd over implementatie van doelgerichte zorg?

Dat er geen algemeen recept is dat we overal kunnen volgen om doelgerichte zorg vlot te implementeren. De aanpak hangt af van het type organisatie, juist omdat hun context en manier van werken verschilt. Wat dan belangrijk is, is om goed te onderzoeken hoe de eigen organisatie eruitziet: wat zijn drempels en waarvan kunnen we profiteren?

Daarna kan er gekeken worden op welke manier doelgerichte zorg vorm kan krijgen. In de eerste plaats gaat het vaak om een openheid die zorgverleners (maar ook patiënten) moeten tonen: ze moeten geloven in doelgerichte zorg. Maar ook een instrument of hulpmiddel kan de implementatie vergemakkelijken.

Een organisatie die bijvoorbeeld intakegesprekken organiseert, kan de onderwerpen die in deze gesprekken aan bod komen zo vormgeven dat er ook gesproken wordt over de levensdoelen en waarden van een patiënt. Vaak biedt de huidige manier van werken (zoals de intakegesprekken in dit voorbeeld) mogelijkheden om doelgerichte zorg eraan vast te haken. Het is belangrijk om die mogelijkheden te zien.

Hoe ver staan we daar al mee?

Er zijn zeker al beloftevolle stappen gezet. Verschillende organisaties gingen ermee aan de slag en meestal zijn ze erg enthousiast. Ook de overheid plaatste doelgerichte zorg op de agenda.

Toch is nog niet iedereen aan boord met het bevragen van persoonlijke doelen en achterliggende waarden die belangrijk zijn voor de patiënt. Het vraagt dan ook een andere manier van denken: één die vertrekt vanuit de persoon en wat die belangrijk vindt in plaats van te vertrekken vanuit problemen of ziektebeelden.

Daarnaast maakt ons huidige financieringssysteem het niet eenvoudig om zorg op deze manier te benaderen. Een goed gesprek over levensdoelen, daar wordt een zorgverlener niet voor betaald. En dat is jammer, want het is de basis van doelgerichte zorg.

Wat is er volgens jouw onderzoek nodig om nog meer doelgerichte zorg in de eerste lijn te hebben?

We missen een bredere inbedding in de eerstelijnsgezondheidszorg. Momenteel komt de kracht vaak vanuit verschillende organisaties die inzetten op doelgerichte zorg. Maar eigenlijk zou iedere zorgverlener wanneer deze afstudeert een goed begrip moeten hebben van doelgerichte zorg. Zo spreken zorgverleners alvast dezelfde taal en kunnen ze zorg beter op elkaar afstemmen.

En dan moet het financieringssysteem worden aangepakt: hoe kunnen we ervoor zorgen dat de manier van financieren het ook toelaat om ons op de levensdoelen en waarden van de patiënt te richten?

Wat zijn de belangrijkste inzichten uit jouw onderzoek voor patiënten?

Als het gaat over de implementatie van doelgerichte zorg, heeft de patiënt een actieve rol. Zorgverleners kunnen dan wel een heleboel tools en vragen op hen afvuren, maar het gaat er om te ontdekken wat voor de patiënt belangrijk is. Ze moeten weten dat doelgerichte zorg bestaat en dat het kan helpen om je levenskwaliteit te verhogen. Aarzel dus niet om zelf aan te brengen bij een zorgverlener wat belangrijk en betekenisvol is voor jou.

Daarnaast is het belangrijk dat inzichten van patiënten over implementatie gehoord worden op beleidsniveau. Hier kan het VPP een belangrijke rol in spelen.

Dank je Ine!